In de koude maanden hoeven wij ons geen zorgen te maken. We hebben een verwarmd huis, dikke kleding en voldoende eten. Voor de dieren is dit een heel ander verhaal. Zij hoeven namelijk niet in lockdown. Maar makkelijk hebben ze het niet. Dieren hebben in de loop der tijd verschillende manieren gevonden om de winter door te komen.
Door: Sam Reitsma
Migratie
Veel soorten dieren migreren. Niet alleen soorten vogels, maar ook bijvoorbeeld vleermuizen, vlinders en libellen doen aan migratie. De belangrijkste oorzaak om te migreren is voor voedsel. Voor veel soorten is er namelijk te weinig eten te vinden in de winter. Zaden, kruiden en insecten zijn nu schaars. De Nederlandse trekvogels overwinteren vooral langs de westkust van Afrika en in het zuiden van Europa. Onze grutto bijvoorbeeld kan wel 10.000 kilometer in tien dagen afleggen! Er zijn ook vogels die juist in Nederland overwinteren en in de lente weer naar het noorden in Scandinavië vertrekken. Hier zitten prachtige soorten tussen, als het nonnetje, brilduiker, wintertaling en de klapekster. Genoeg reden om er dus eens op uit te gaan in deze periode!
Als het in het noorden een extreem koude winter wordt, wordt voedsel nog schaarser. Dit kan ervoor zorgen dat er grote groepen bes-etende vogels onze kant opkomen. Zo ook, de pestvogel. Deze mooie vogel dankt zijn naam inderdaad aan de middeleeuwse ziekte die 75 miljoen mensen het leven heeft gekost. De pest was het meest fataal in de koudere winters, de winters waarbij dus ook de meeste pestvogels in Nederland terecht kwamen. De associatie werd gemaakt en de vogels kwamen bekend te staan als de brengers van onheil. Ik hoop maar dat er geen vogel uit China komt overwinteren, want dan kan ik zijn bijnaam al voorspellen…
De pestvogel
Winterslaap
Sommige dieren hebben ervoor gekozen om de winter simpelweg over te slaan. Egels, vleermuizen en kikkers bijvoorbeeld, die in winterslaap gaan. Hierbij wordt de lichaamstemperatuur, het ademhalingsritme en het hartritme van het dier verlaagd. Hierdoor wordt er veel energie bespaard. Energie die de dieren anders in het zoeken naar eten moesten stoppen, wat een lastige klus is in de winter. Wel moeten ze zich flink rond eten vlak voordat ze in winterslaap gaan en worden ze wakker met enorme trek.
Aanpassingen aan de kou
In de plaats van weg te trekken of in winterslaap te gaan, passen sommige dieren zich gewoon aan. In de herfst vervangen ze hun lichtere zomervacht door een dikke wintervacht. Hoe dikker de nieuwe huid, des te meer isolatie er plaatsvindt waardoor het dier de lichaamswarmte beter vast kan houden. Het dier kan er hierdoor in de winter compleet anders uitzien, zoals de hermelijn en de wezel, die in de winter een wit kleed hebben. Maar ook grotere dieren als herten en wolven hebben een wintervacht.
Het is niet gek dat dieren de warmte opzoeken in dit seizoen. Hierdoor is er momenteel een vergrote kans dat je bijvoorbeeld insecten of muizen aantreft binnenshuis. Dan heb je misschien toch nog wat gasten met kerst!
Fijne feestdagen en alvast een succesvol 2022 toegewenst!
Hallo Sam; waarom komen 'die andere vogels' dan hier naartoe (nonnetje, brilduiker, wintertaling en de klapekster)? Snap jij het snap ik het.
Hoi Peter, Dank voor je vraag! In de zomer broeden deze vogels hoog in het noorden, in Scandinavië bijvoorbeeld. In de winter is voedsel daar nog schaarser door de kou en bevriest veel water waardoor watervogels als het nonnetje, brilduiker en de wintertaling geen voedsel zouden kunnen vinden. Net als andere trekvogels maken ze dus een reis naar het zuiden. Een deel van de populaties belandt in Nederland, waar ze de winter doorbrengen als voedsel beschikbaar blijft.
Ja dat begrijp ik Sam. Maar waarom ontwikkelt de ene soort een winterse vacht (past zich aan, Darwin) om te overleven, en zoekt de andere soort gewoon een warmer gebied op? Als je toch kan vliegen.
Dat heeft met veel factoren te maken. Er is in het algemeen geen 'meest succesvolle manier' om de winter te doorstaan. Dat ligt er aan per soort / soortgroep. In de evolutie hebben sommige soorten dus migratie als manier gevonden en andere soorten een wintervacht of een winterslaap. Als dit voor de soorten succesvol is, blijft het in de genen ;)