Het ‘echte gesprek’ moet het vertrouwen binnen De Zaansche Molen herstellen na maanden van verdeeldheid. Binnen de vereniging die dertien industriemolens beheert, is de onrust nog niet voorbij. 

Een onafhankelijk onderzoeksverslag ‘In gesprek over de vereniging De Zaansche Molen’, dat deze week met de leden werd gedeeld, laat zien hoe diep de verdeeldheid is doorgedrongen. Leden verschillen niet over het doel van de vereniging, maar wel over de koers, het bestuur en de rol van commercie.

In het rapport van onderzoeker Guido Wallagh wordt gesproken over ‘verharde verhoudingen’ en een dringende noodzaak om ‘het echte gesprek’ te voeren.

Crisis

Het had een feestelijk jaar moeten zijn: in 2025 bestaat De Zaansche Molen honderd jaar. Maar in plaats van saamhorigheid kwam er ruzie. Sinds het voorjaar van 2025 stapelden spanningen zich op, mede door de moeizame verhouding tussen bestuur, Raad van Toezicht, vrijwilligers en leden.

De situatie escaleerde rond de huurkwestie van verfmolen De Kat, het plan voor een verplicht ticket op de Zaanse Schans en discussies over de invloed van de commerciële tak, de Wind Molen Compagnie. De bijzondere ledenvergadering van 28 mei in het Zaantheater, waar ruim driehonderd leden op afkwamen, eindigde in chaos: een deel van de leden wilde het bestuur en de Raad van Toezicht wegsturen, een grotere groep stemde daartegen.

De vergadering leverde geen rust op, maar wel één besluit: er moest een onafhankelijk onderzoek komen naar de oorzaken van de verdeeldheid.

Afstand

Volgens de onderzoeker ligt de oorsprong van de spanningen dieper dan de recente incidenten. Vanaf 2021 werd de vereniging stap voor stap geprofessionaliseerd: nieuwe statuten, een Raad van Toezicht, een directeur-bestuurder en een prominente plek voor de Wind Molen Compagnie.

Veel vrijwilligers en leden onderschrijven de noodzaak daarvan, maar vinden dat het draagvlak onderweg verloren is gegaan. Zij spreken over een grotere afstand tot ‘het kantoor’ en missen de informele, persoonlijke band die jarenlang kenmerkend was voor de vereniging. Een van de geïnterviewden vat het gevoel samen met de woorden: 

‘Er wordt over ons beslist in plaats van met ons.’

Commercie

Een tweede breuklijn is de discussie over commercie. De meeste leden erkennen dat inkomsten uit toerisme nodig zijn voor behoud van de molens, maar waarschuwen dat ‘geld een middel moet blijven, geen doel’.

De invoering van het all-in ticket voor de Zaanse Schans, onderdeel van het gemeentelijke plan Toekomstbestendige Zaanse Schans, zorgt voor extra spanning. Veel leden twijfelen aan de haalbaarheid van het systeem, dat uitgaat van 1,8 miljoen betalende bezoekers per jaar. Ook het verleggen van de fietsroute langs het Natura2000-gebied roept vragen op.

Volgens Wallagh verlangen veel leden naar een ‘plan B’, waarin De Zaansche Molen meer regie krijgt over de inkomsten en minder afhankelijk is van andere partijen.

De Kat

De kwestie rond verfmolen De Kat – het niet verlengen van het huurcontract – vormde begin dit jaar de lont in het kruitvat. Het besluit leidde tot protesten, open brieven en de oprichting van het actiecomité Red de Zaanse Molens.

Na een mediationtraject kwamen de partijen in augustus alsnog tot een akkoord. De familie Kempenaar mag de molen in 2026 blijven exploiteren. Vanaf 2027 blijft De Kat verantwoordelijk voor de zeilmakerij, de workshops en de winkel, maar gaat de exploitatie van bezoekers over naar de Wind Molen Compagnie.

Praten

Het onderzoeksrapport komt niet met concrete oplossingen, maar stelt een gespreksagenda voor met zes hoofdthema’s: bestuur, Raad van Toezicht, communicatie, financiën, het evenwicht tussen commercie en erfgoed, en het behoud van de molens zelf. (Het ‘bestuur’ bestaat sinds de invoering van de professionalisering uit directeur/bestuurder Katelijne Prinsenberg. Deze neemt per 1 januari afscheid. In 2026 moeten vereniging en compagnie het met een interim-bestuurder/directeur doen.)

De boodschap is duidelijk: eerst het gesprek, dan de besluiten. ‘Vertrouwen bouw je stap voor stap op,’ schrijft Wallagh. Veel leden zeggen te hopen dat de vereniging die kans nu grijpt.

Door: Merel Kan op basis van het onderzoeksverslag ‘In gesprek over de vereniging De Zaansche Molen’ en het Orkaan-archief. De foto boven is vers gemaakt door Piet Bakker.