Afgelopen maandag werd in Café De Fabriek gediscussieerd over het Zaanse cultuurbeleid. Wethouder Wessel Breunesse (GroenLinks) werd daar geconfronteerd met de ‘nationale cultuur-benchmark’, waarin Zaanstad onder gemiddeld presteert. De wethouder lag er niet van wakker, omdat ‘Zaanstad nu eenmaal geen stad is maar een verzameling van dorpen en een stad’. Ja, dus? vroeg ik mij toen af.
Door: Chris van Koppen
Benchmark
De ‘nationale cultuurbenchmark’ is het Onderzoek detaillering cultuurlasten gemeenten en provincies dat iedere twee jaar door het CBS wordt gepubliceerd, op basis van door provincies en gemeenten zelf aangeleverde cijfers. Het laatste overzicht dateert van afgelopen najaar en geeft de cijfers over 2021.
In grote lijnen laat het zien dat hoe groter een gemeente is hoe hoger de cultuurbegroting is en, belangrijker, hoe hoger het bedrag dat een gemeente per hoofd van de bevolking aan cultuur besteedt.
Zaanstad behoort tot de veertien Nederlandse gemeenten met tussen de 150.000 en 250.000 inwoners, de gemeenten direct na de Grote Vier (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht). Die gemeentes besteden gemiddeld 4% van hun begroting aan cultuur. Per inwoner is dat € 172.
Zaanstad presteert ver beneden dat gemiddelde: € 77 per inwoner. Het is daarmee 14e in het rijtje van 14 en presteert slechter dan Haarlemmermeer (ook een verzameling dorpen met een hoofd-dorp, € 150 per hoofd van de bevolking), Apeldoorn (€ 128 per hoofd van de bevolking) en zelfs Almere (met, zeg ik wel eens gekscherend, een beschermde status als culturele woestijn, € 127 per hoofd van de bevolking).
Zaanstad acteert op het niveau van kleinere gemeentes zoals Westland (€ 68), Alphen aan den Rijn (€ 72) en Velsen (€79).
Ik ben vaak geneigd Zaanstad te vergelijken met het wat grotere Tilburg (stad en drie dorpen, met een vergelijkbare sociale en ruimtelijke problematiek) en het wat kleinere Helmond (industriële stad en drie dorpen, onder de rook van Eindhoven): die tekenen voor resp. € 165 en € 129 per hoofd van de bevolking. Of in Noord-Holland met provinciehoofdstad Haarlem (€ 208), stad met dorpen Alkmaar (€ 162), de Amsterdamse buitenwijk Amstelveen (€ 105) en het verre Den Helder (€ 129). Of met het aangrenzende Oostzaan: € 115 per hoofd van de bevolking.
Verzameling dorpen en een stad
Laten we het niet ingewikkelder maken dan het is: aan de Zaan is cultuur geen politieke prioriteit. Los van wat ik daar persoonlijk van vind: dat mag. Democratisch gekozen bestuurders hebben het recht om weinig, minder of zelfs niets aan cultuur uit te geven. Maar ze moeten wel bereid zijn de werkelijkheid onder ogen te zien en voor hun rekening te nemen.
De ‘prestatie’ van Zaanstad vraagt dan iets meer onderbouwing dan dat het slechts ‘een verzameling dorpen en een stad’ is. Want daarin is Zaanstad al lang niet meer uniek. Als gevolg van het permanente proces van gemeentelijke herindeling en schaalvergroting bestaat tegenwoordig vrijwel iedere gemeente uit een verzameling dorpen of een verzameling dorpen en een stad (of zelfs meerdere steden). En als de wethouder aan de ruimtelijke configuratie van Zaanstad al argumenten wil ontlenen voor een van het gemiddelde afwijkende cultuurbegroting, dan pleit die eerder voor meer dan minder uitgaven. Omdat, wil cultuur voor iedereen bereikbaar zijn, die configuratie dwingt tot een grote spreiding van culturele voorzieningen.
Lees ook: Wethouder Breunesse: evenementen-vergunning moet eenvoudiger
Een opiniebijdrage van Chris van Koppen (historicus, oud-voorzitter van Onderwijsstichting St. Michaël, woont in Zaandam – zie link voor hele CV)
Je kunt je geld maar 1 x uitgeven. En zolang we de straten niet veilig kunnen houden voor de burgers en de armoede en honger nog steeds erg hoog is en de ouderenzorg ver onder de mast is, zou ik zeggen 77 euro per inwoner een fix bedrag. Als een gezelschap of een artiest zichzelf nier kan bedruipen waarom dan in stand houden. zijn zat betere doelen.
De veelheid en verscheidenheid aan reacties op de (uitstekende!) bijdrage van Chris Koppen zijn op zichzelf al een boeiend voorbeeld van wat cultuur allemaal omvat. Toch mis ik daar iets in en ook in het betoog van Koppen. Als hij stelt "Democratisch gekozen bestuurders hebben het recht om weinig, minder of zelfs niets aan cultuur uit te geven', zegt hij indirect ook iets over de inwoners van Zaanstad. Kennelijk vinden veel kiezers het niet nodig om meer geld uit te geven aan cultuur. Zijn zij tevreden met het huidige aanbod? Als ik kijk naar de wekelijkse aankondigingen in De Orkaan, dan valt er heel wat te kiezen. De vraag zou dus veel meer moeten gaan over: wat ontbreekt er aan cultureel aanbod in Zaanstad? Mijn persoonlijke opvatting? Biedt meer (financiële) ondersteuning voor al die activiteiten die er nu al zijn. En: twee openbare bibliotheken en twee boekhandels. Dat is wel bijzonder karig.
Naast dat cultuur leuk, interessant, inspirerend en nog veel meer is, is het ook 1 van de belangrijkste externe factoren voor de waarde van onroerend goed. In welke buurten hebben de huizen de meeste waarde? In buurten waar veel cultuur instellingen zijn? Investeren in cultuur is alsof je goudklompen in de achtertuinen van de inwoners strooit. De waarde van de huizen stijgen hierdoor fors en daar profiteert iedereen van, inclusief de gemeentelijke belastingen trouwens. Het is een multiplier die bijna geen weerga kent. Eeuwig zonde dus dat gedoe met het cultuur cluster, dat heeft de inwoners naast een hoop lol een enorm berg geld gekost.
Wat een uitstekend artikel van Chris van Koppen. Een wethouder van cultuur die niet wakker ligt van het, al jaren ondermaatse, cultuurbeleid van Zaanstad zou zich moeten schamen. De cijfers liegen er niet om en zelfs basale voorzieningen zoals een bibliotheekvestiging in ieder “dorp” van deze gemeente ontbreekt. Hoe belangrijk cultuur is voor het welzijn van een gemeente en zijn bewoners is al in veel onderzoeken aangetoond: het versterkt de samenleving en brengt mensen met elkaar in contact, vergroot de levenskwaliteit en bovendien heeft het een toegevoegde economische waarde. Cultuur versterkt de samenleving.
Ronkende en lovende taal over de zogenaamde cultuur, zowel van u als van de heer Van Koppen. Echter, e.e.a. doet mij denken aan de woorden van de Doopsgezinde historicus Johan Huizinga: "Ronkende motoren, wapperende vlaggen, maar de Geest geweken". Ook moet ik hierbij denken aan de Gereformeerde theoloog Klaas Schilder, die over kerkverlaters sprak als over 'cultuurslobberaars', want hij betreurde het dat deze mensen hun gerichtheid op het hogere, de transcendentie, inwisselden voor het platte wereldse vermaak. Beter dat er geen geld naar de 'cultuur' gaat, maar dat mensen weer naar de kerk gaan.
Zaanstad nu eenmaal geen stad is maar een verzameling van dorpen en een stad’. Dat zegt wethouder Breunesse. Wat een ongelooflijk kulargument zeg. Volgend jaar viert deze gemeente ‘Zaanstad 50 jaar’. Stop dan ook meteen maar met die ongein als deze gemeente bestaat uit een stad en een paar dorpen. Wat een ontkenning van de feiten. Treurig meneer Breunesse.
En dan te bedenken dat er sinds de laatste grote gemeentewetswijziging (ergens in de 90-er jaren van de vorige eeuw), geen steden of dorpen meer bestaan. Er wordt slechts over gemeenten gesproken.
Ik geef liever €77 om de honger te ledigen voor kinderen die met een lege maag naar school gaan.
Ik ben heel benieuwd welk budget daar per hoofd van de bevolking naartoe gaat. @Orkaan hebben jullie cijfers mbt armoedebestrijding en uitgaven aan uitkeringen en toeslagen?
En de gemeente wil zo graag dat ZNSTD als stad gezien wordt door de buitenwereld. Dan is het bijzonder dat de wethouder van cultuur het een verzameling dorpen noemt. Dat heeft hij overigens wel juist gezien. De motivatie om ZNSTD geen stad te noemen is echter om te verdedigen dat de cultuur daarom met een fooitje opgescheept kan worden. De gemeente ZNSTD is niet meer dan een cultuurarme nederzetting aan een traag stromende kreek.
77 euro meer dan zat. ik vind het zelfs veel.