Hoera, Pinksteren! Een lekker extra lang weekend. Maar… waar draait het eigenlijk om? En waarom kennen we in de Zaanstreek zelfs een traditionele Derde Pinksterdag? 

Tijd voor een kleine opfriscursus (doen we elk jaar, is ook een traditie!).

Wat vieren we met Pinksteren?

Pinksteren is een christelijke feestdag die valt op de vijftigste dag na Pasen – dus tien dagen na Hemelvaart. 

Volgens de Bijbel, pin ons er niet op vast want we waren er niet bij, zaten de leerlingen van Jezus bij elkaar in Jeruzalem toen er plots een geluid klonk als een storm. Boven hun hoofden verschenen ‘tongen van vuur’: de Heilige Geest was neergedaald. 

De leerlingen begonnen spontaan in allerlei talen te spreken, waardoor iedereen hen kon verstaan.

Dit moment wordt gezien als de geboorte van de christelijke kerk. Het geloof begon zich vanaf dat moment over de wereld te verspreiden. In Nederland zijn eerste en tweede Pinksterdag officiële vrije dagen. Veel mensen gebruiken het lange weekend voor een uitje, een festival, of gewoon om bij te komen (van al die tongen denken wij). 

Derde Pinksterdag

Maar dan… de dinsdag na Pinksteren. Voor de meeste Nederlanders een gewone werkdag. Behalve in de Zaanstreek. Daar leeft iets wat je bijna nergens anders vindt: Pinkster Drie.

De oorsprong ervan ligt in de Tachtigjarige Oorlog. Op Pinksterzondag 1574 trok een Spaans leger van zo’n 3000 man via Assendelft naar de Zaan, met als doel Waterland en de Zuiderzeesteden onder controle te krijgen. Bij Wormerveer probeerden ze met vlotten en roeiboten de Zaan over te steken. En dat moest je daar dus niet flikken…

Dankzij een oplettende boer en Oranjegezinde troepen uit Wormer – met hulp van vrijbuiters vanaf de Kalverschans – werd de aanval afgeslagen. Op eerste en tweede Pinksterdag sneuvelden er meer dan 1100 Spaanse soldaten. De Zaan zou bloedrood hebben gekleurd. De volgende dag, dinsdag dus, werd de overwinning gevierd met vlaggen in top. Sindsdien is die derde Pinksterdag min of meer gebleven.

Vermaak

Echte religieuze gebruiken zijn er verder nauwelijks in de Zaanstreek. Alleen Luilak, op de zaterdag vóór Pinksteren, werd folkloristisch gevierd: het huis moest schoon zijn, en met Pinksteren liep je er piekfijn bij in nieuwe kleding. Een oude Zaanse uitdrukking zegt het zo: 

‘Met Kersttaid sop, met Paas een ai, met Pinkster op de wage.’

En waar reed je dan naartoe? Naar Purmerend, om een bokkie te kopen*. Niet altijd letterlijk: het ‘bokkie’ stond ook voor een drankje. In Krommenie was er kermis (da’s nu niet meer vanzelfsprekend), en bij het Heerenhuis bij ’t Kalf was de ‘kermis van Jan Hol’.

In ‘t nu

De officiële kermissen zijn verdwenen, maar de liefde voor Pinksterdrie leeft voort. Hoewel Derde Pinksterdag geen officiële vrije dag meer is, blijft het een unieke Zaanse traditie. Voor sommigen is Pinksteren een religieuze beleving. Voor anderen gewoon een moment van rust. 

Maar voor de echte Zaankanter hoort er op dinsdag nog altijd een goed verhaal bij. Over bokkies, bier, en de dappere strijd van onze voorouders.

---

Hieronder unieke beelden van die veemarkt op derde Pinksterdag 1971. Die markt verdween rond de eeuwwisseling na het uitbreken van de gekke-koeienziekte.

We zien diverse mensen inderdaad met bokkies lopen, handelaren die koeien verkopen, veel stofjassen, petten en hoeden, dikke sigaren, bankbiljetten die van eigenaar verwisselen, koeien die gemolken worden, geiten, varkens, kalveren, de klompenhandel en en een draaiorgel… en een hele serie café’s waarvan de meeste niet meer bestaan.

De tocht naar Purmerend werd vastgelegd op 8mm en gedigitaliseerd door De Orkaan. Het is het derde deel uit één film (deel 1 over het oude station Zaandam hadden we al eerder en vorige week lieten we de treinreis door o.a. het Westzijderveld zien.)

De beelden zijn gemaakt door Egon Blaes (1918-2007), schoonvader van Orkaan-redacteur Piet Bakker.

Aan de Orkaanlezers: verbeter en vul aan (geldt voor elk stuk natuurlijk, maar we verzamelen graag herinneringen aan de tradities van deze dagen).

Door: Merel Kan, met gebruikmaking van zeer veel Orkaan-archief. De foto boven komt uit het onvolprezen archief van Zaanstad.