Over de Zaanse Schans wordt nu nog vooral veel gepraat, er wordt verkend, onderzocht en er worden zaken in kaart gebracht. De eerste stappen zijn gezet in de richting van wat Zaanstad een ‘Duurzaam Exploitatiemodel’ noemt.

Over zes maanden moet de Zaanse Schans geen openbaar gebied meer zijn, toeristen moeten € 17,50 toegang betalen, terwijl inwoners van Zaanstad en Wormerland en diverse andere uitzonderingsgevallen gratis naar binnen mogen. Dat moet slim digitaal en zonder hek geregeld zijn. O ja, er moet ook nog even een nieuw fietspad rond de hele Zaanse Schans aangelegd worden.

Deze week kreeg de gemeenteraad de eerste kwartaalrapportage over de ‘Toekomstbestendige Zaanse Schans’. Er komt nog een tweede (op 1 januari) maar daarna moet alles geregeld zijn. (of niet dus)

Om de verwachtingen enigszins te temperen wordt meteen in het begin van de rapportage met enige opluchting het amendement aangehaald waarmee de gemeenteraad B&W een beetje lucht gaf: ‘neem de tijd voor het onttrekken aan de openbaarheid’.

‘De in het voorgestelde besluit genoemde start van het toeristenseizoen 2026 is geen harde grens. Belangrijker is dat het proces goed en zorgvuldig wordt voorbereid en uitgevoerd.’

Randvoorwaarden

Dat lijkt een ontsnapping voor wethouder Wessel Breunesse maar zorgt wel voor problemen, omdat in de begroting van de gemeente al op onderdelen rekening is gehouden met de inkomsten uit de toegangstickets.

Bij de harde randvoorwaarden horen ook gratis toegang voor inwoners van Zaanstad (en Wormerland) en de eis dat er geen fysiek hek komt. De ‘verlegging’ van het fietspad is randvoorwaardelijk voor de onttrekking aan de openbaarheid (het gaat om een nieuw fietspad dat moet worden aangelegd).

Maar wat is er dan nu wel geregeld? Er wordt in ieder geval ‘ingezet op het herstellen van het contact met de ondernemers met als doel het werken aan het bouwen aan (onderling) vertrouwen’. De oplettende lezer ziet hier de eerste winstwaarschuwing. Dat is namelijk niet 1 2 3 geregeld:

‘Dit proces gaat komende maanden zeker nog de nodige tijd en energie vragen van alle partijen. Dit is ook van invloed op de snelheid van het verloop van de deelprojecten’.

Gesprekken

Ook is er ‘informeel overleg’ met de initiatiefnemers van het referendum en hun advocaten. Dat gebeurt in een ‘goede en open sfeer’. Van de baan is het referendum niet.

Zaanstad is ook opgelucht over de verlenging van het huurcontract met verfmolen De Kat. Maar dit alles brengt de onttrekking nog niet echt dichterbij.

Gepraat wordt er volop. De nieuwe programmadirecteur heeft zo’n 50 gesprekken gevoerd met ‘alle trekkers van de verschillende stakeholdergroepen op en rondom de Zaanse Schans en met individuele belanghebbenden: ondernemersverenigingen OV1509 en OVZS, alle 20 individuele ondernemers, bestuurders en directeuren van erfgoedpartijen (musea, de molenvereniging, molens, bestuurders, Stichting Zaanse Schans), Bewonersvereniging Schans Bewoners Belang, Historische commissie, Kalverpolder, Michael College, Voetveer Zaandijk, individuele inwoners en ambtenaren.

Alternatief

Ook het alternatief van ondernemers en bewoners die het referendum wilden is plotseling onderwerp van gesprek, dat plan behelst een gedeeltelijke onttrekking aan de openbaarheid, ‘deze route wordt de komende periode nader verkend’.

‘Het college ziet deze ruimte in het raadsbesluit van 22 mei 2025 omdat dit besluit niet verplicht tot het nemen van een onttrekkingsbesluit, maar ook de mogelijkheid openlaat voor alternatieven als daarmee een resultaat kan worden behaald dat op vergelijkbare wijze recht doet aan de in datzelfde raadsbesluit geformuleerde beleidsdoelstellingen voor de Zaanse Schans.’

Fietspad

Ook over het fietspad bevat de rapportage een soort van nieuwtje, het is niet alleen ‘randvoorwaardelijk voor een eventuele onttrekking aan de openbaarheid’ maar het is sowieso een opgave voor de gemeente. Dus dat wil Zaanstad ook zonder onttrekking:

‘Het verleggen van het fietspad vanwege de verkeersonveilige situatie is voor de gemeente een zelfstandig project. Dit betekent dat als het niet lukt om een duurzaam exploitatiemodel in te voeren om wat voor reden dan ook, de gemeente zich inspant om het fietspad te verleggen. In dat geval is het wel nodig dat externe subsidie wordt gekregen.’

Ook hier schiet het niet echt op maar is wel ‘gesproken met provincie Noord-Holland over de regelgeving (uit de provinciale omgevingsverordening) voor ontwikkeling van een fietspad in een beschermd natuurgebied.’ In januari hoort de raad meer hierover.

Woo

Er zijn vijf Woo-verzoeken (Wet open overheid) ingediend. Over het exploitatiemodel, over de Pilot Zaanse Schans, twee over Interne communicatie en over de besluitvorming/planvorming.

Zaanstad gaat daar in dit (vierde) kwartaal over besluiten (dat wil zeggen of ze die verzoeken inwilligen).

Onttrekking

Het onttrekken aan de openbaarheid is geen eenvoudige opgave. Het vraagt ‘een nauwgezette onderbouwing’ waar ook de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State aan te pas moet komen. Dat is in feite ook een nieuwtje, en een actie die tot forse vertraging zou kunnen leiden.

‘Nu wordt gewerkt aan het verder in kaart brengen van de verschillende eigendomssituaties, erfpachtconstructies en fysieke en planologische beperkingen zoals het Natura2000 gebied, de provinciale weg en het dijklichaam.’

Een opmerkelijke passage, omdat je zou verwachten dat zoiets bij het maken van het plan al zou zijn gebeurd. Zaanstad gaat scenario’s uitdenken om ’te komen tot een situatie waarbij de toegang centraal georganiseerd wordt.’ En zelfs met een geslaagde onttrekking zijn we er nog niet.

‘Met het onttrekkingsbesluit zijn de paden en wegen niet meer openbaar maar is de feitelijke ‘afsluiting’ nog niet gerealiseerd. De eigenaren zullen met elkaar samen moeten afstemmen of en hoe het gebied ook echt wordt afgesloten.’

Gratis voor inwoners

De gemeente laat nu ook ‘verder onderzoek’ doen naar de juridische mogelijkheden om inwoners van Zaanstad en Wormerland gratis toegang te geven. Dat is kennelijk nog niet zo eenvoudig. Die gratis toegang is overigens ook voor bewoners, vrijwilligers, mensen die op de Zaanse Schans werken, leden van de Zaansche Molen, mensen die in een restaurant geserveerd hebben en houders van een Museumkaart.

Erg snel wordt concreet resultaat verwacht: ‘de verwachting is dat in de volgende rapportage aan de raad een schets kan worden gepresenteerd’. Dat is dus begin januari 2026.

Parkeren

Gebruik van het terrein van Van Egdom schiet nog niet echt op, er is een ‘verkennend gesprek’ geweest in juli tussen de ondernemer (grondeigenaar) en ambtenaren van Zaanstad. De bal wordt teruggelegd bij Van Egdom, die ‘wil onderzoeken wat er nodig is om hiervoor een vergunning te krijgen.’ In het najaar wordt hierover doorgepraat.

Parkeeroplossingen op lange termijn (nieuwe parkeergarage of een nieuw terrein) zijn nog niet aan de orde, dat gebeurt pas ‘op het moment dat vorm en datum van invoering van het duurzaam exploitatiemodel vaststaan’. Dat komt omdat de gemeente daar nog geen geld voor heeft.

Financiën

De totale kosten voor deze aanloopperiode zijn € 1,9 miljoen. In 2025 is al € 1,2 miljoen beschikbaar. De rest wordt eind 2025 of begin 2026 toegekend. De juridische kosten in de periode juni tot en met augustus 2025 zijn € 30.000.

Door Piet Bakker op basis van eerste kwartaalrapportage over de ‘Toekomstbestendige Zaanse Schans’. Foto: De Orkaan (2024).