Het is 2012. In een kelder van het Zaantheater interviewen we Freddie. Freddie Oversteegen was veertien jaar toen de oorlog uitbrak, haar zus Truus zeventien en Hannie Schaft ‘al’ negentien.

Het waren meiden die samen vrouw werden in oorlogstijd. Maar het waren ook verzetsstrijders.

Geschiedenis is een stem die fluistert, roept, vertelt en soms zingt vanuit het verleden. In deze aflevering: hoe een bijna vergeten lied werd opgehaald, en waarom dat zoveel betekent.

Tijdens het project Monumenten Spreken spraken we met ruim honderd mensen over hun herinneringen aan lang geleden: de Tweede Wereldoorlog. Soms kwamen er verhalen los waarvan we wisten: dit móét bewaard blijven.

In aanloop naar deze datum blikte Merel Kan – destijds voorzitter van Monumenten Spreken – terug op wat we zoal tegenkwamen. Vandaag: deel #4 – Het verdwenen strijdlied

Het verdwenen strijdlied

Hannie Schaft werd geboren in Haarlem in 1920. Haar vader, Pieter Schaft, kwam uit Oostzaan, waardoor er ook hier een monument voor haar is opgericht. Al jong raakte Hannie betrokken bij het verzet. Samen met de zussen Freddie Oversteegen en Truus Menger – ook uit Haarlem – pleegde ze diverse aanslagen, onder andere in Zaandam. Op 21 maart 1945 viel Hannie in handen van de Duitsers. Op 17 april werd ze in de duinen bij Bloemendaal doodgeschoten.

De plaquette die Truus Menger maakte van Hannie Schaft is te vinden aan het Hannie Schaftplein, Kerkbuurt Oostzaan.

Als we 67 jaar later Freddie interviewen over haar verzetsjaren met Truus en Hannie, lijkt ze nog altijd een meisje. Of ongrijpbaar leeftijdsloos. Sommige mensen worden nooit oud. Voor Hannie gold dat helaas letterlijk.

Freddie vertelt. Ze waren verzetsstrijders die zich voorbereidden op ‘een klusje’ door make-up op te doen. Meiden die degenen die ze neerschoten wilden opvangen. Vriendinnen die gitaar speelden en zichzelf moed inzongen langs het Noordzeekanaal.

Wat ze zongen? Dat is zo lang geleden. Als we het Freddie vragen, moet ze diep graven in haar herinneringen. Dan citeert ze aarzelend een stukje tekst:

‘We hebben de besten ten grave gedragen, door kogels doorzeefd en bloedig geslagen…’

Dat lied wilden we hebben voor de korte documentaire. Na de draaidag gaan we zoeken. Google is oppermachtig, maar dit blijkt een brug te ver. We vinden niets. We raadplegen archieven. Maar, nee. Het lijkt alsof het lied – en daarmee een stukje van hun wereld – voorgoed verdwenen is.

Tot bestuurslid/ researcher Geke van de Kamp in 2014 nog een poging waagt. En ze heeft beet! Via de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut vindt ze zowel tekst als muziek terug. Het blijkt te heten:

‘Lied van de Gevallen Strijders’

Een vondst van jewelste, alsof er een oud, vergeten briefje werd opengevouwen – een boodschap van de jonge vrouwen die hun leven riskeerden voor onze vrijheid.

Dankzij zangeres Tarah Ouwerkerk en gitarist Jan Jaap Doeven kreeg het lied een nieuwe stem. Er werd ook een versie opgenomen waarin researcher Marjo Post en ook Geke van de Kamp zelf meezongen.

In de documentaire over deze geschiedenis klinkt het Lied van de Gevallen Strijders onder de beelden van Hannie Schafts herbegrafenis op de Eerebegraafplaats Bloemendaal.

Freddie Oversteegen overleed in 2018.

Monumenten spreken pas echt als wij luisteren.

Fascisme in een lied

Wij hebben de besten ten grave gedragen
Met kogels doorzeefd en bloedig geslagen
Door beulen gegrepen en in ’t gevang
De terreur der bezetters die maakten niet bang
De strijd tegen ’t fascisme gaf steeds nieuwe kracht.

De tekst van Het Lied van de Gevallen Strijders klinkt hard en bloederig. Toch zingen we het vaak met leerlingen van bovenbouwklassen van de basisschool, voordat ze de documentaire zien. Waarom? Omdat zingen helpt te onthouden en daarbij proberen we iets moeilijks begrijpelijk te maken.

Fascisme is een manier van regeren waarbij één leider of partij alles bepaalt. Vrijheid van meningsuiting verdwijnt. Mensen die tegenwerken worden onderdrukt of zelfs vermoord. In de Tweede Wereldoorlog vochten jonge vrouwen als Hannie, Truus en Freddie daartegen. Voor hen was verzet geen politiek idee, maar de dagelijkse werkelijkheid.

Door hun lied te zingen, komt die werkelijkheid dichterbij. Het helpt kinderen het woord fascisme niet alleen te begrijpen, maar ook te onthouden – toen én nu.

Fascistische ideeën bestaan nog steeds. Door ze te herkennen, kunnen we onze vrijheid beschermen.

Fascisme zit in dingen zoals:

  • Eén leider wil alle macht hebben.
  • Andere meningen worden verboden of gevaarlijk genoemd.
  • De pers (journalisten en media) mogen niet vrij berichten en worden gecontroleerd of bedreigd.
  • Mensen worden uitgesloten om hoe ze eruitzien, waar ze vandaan komen of wat ze geloven.
  • Er wordt veel gepraat over sterk zijn, gehoorzaamheid, en ‘het volk’ of ‘de natie’ eerst.
  • Geweld wordt niet uitgesloten om dingen gedaan te krijgen.

Door: Merel Kan met informatie van Monumenten Spreken en van Geke van de Kamp. De foto’s van Freddie zijn gemaakt door Anjo Kan.