Wat is dat toch met kranten en hotels? Eerder schreef ik over de leegstaande gebouwen van de Volkskrant en De Typhoon, waarin hotels werden gevestigd. Nu worden er plannen ontwikkeld om op het terrein tegenover station Zaandijk Zaanse Schans waar ooit De Zaanlander stond, een luxueus hotel van liefst tweeënnegentig kamers te bouwen. Die plannen verdwenen in de ijskast, maar werden onlangs opnieuw ingediend bij de gemeente Zaanstad. Tijd om terug te gaan naar de Stationsstraat, Koog aan de Zaan.
Door Martin Rep
Vele honderden KFC-supporters dromden op 9 mei 1948 samen voor het gebouw van Dagblad De Zaanlander. De krant hield hen via een verbinding met het stadion Feijenoord van minuut tot minuut op de hoogte van het verloop van de wedstrijd RFC – KFC om het kampioenschap van de tweede klasse, die in de Kuip werd gespeeld. Het werd een groot feest. KFC won met 4-0, en de feestvreugde werd nog groter toen de trein met KFC’ers een paar uur later arriveerde op het station Koog-Zaandijk, pal aan de overkant aan de Provinialeweg. KFC was gepromoveerd naar de eerste klas.
Het is een rare ervaring om, met deze wetenschap in je achterhoofd, driekwart eeuw later op dezelfde plek te staan. Station Koog-Zaandijk heet nu Zaandijk Zaanse Schans, de treinreizigers hoeven de Provincialeweg niet meer over te steken maar hebben een tunnel en een lift tot hun beschikking. Maar het meest dramatische: het gebouw van de krant is verdwenen. Er is zelfs niets voor in de plaats gekomen, er ligt alleen een verwilderd, deels omheind grasveld.
Bijna dertig jaar geleden, op 11 oktober 1996, woedde een felle brand aan de Stationsstraat in Koog aan de Zaan. In twee uur tijd – het nablussen duurde nog een paar dagen – werd, tegelijk met het honderdjarige pand van de Stoomdrukkerij, een stukje Zaanse persgeschiedenis in de as gelegd. De redactie van De Zaanlander was hier trouwens al in 1970 vertrokken en had een nieuw onderkomen gevonden aan de Zaanweg in Wormerveer.
Gelukkig hebben we de foto’s nog, zei ik tegen mezelf toen ik het bericht over de brand las, en ik dacht aan de dia’s van het interieur die ik had gemaakt in 1969 toen ik er nog werkte, met name die van het bijzondere tegeltableau in het kantoor van meneer Gruijs. Des te meer verrast was ik toen ik de afgelopen maand in het Zaans Museum stuitte op dat tableau; het was op wonderbaarlijke wijze gered uit de rokende puinhopen.
Wie was die meneer Gruijs trouwens? Volgens mijn voormalige Zaanlander-collega Mary Renooij was Gruijs directeur of ‘eindverantwoordelijke’ van de Zaanlandse Stroomdrukkerij, die in hetzelfde gebouw was gevestigd. Een andere collega uit die tijd, Ron Couwenhoven, bevestigt het: Gruijs was directeur, en wel samen met Evert Smit junior.
Evert Smit herinner ik me nog wel. Een magere, kalende man die een kantoortje had boven de redactie. Verantwoordelijkheid voor de krant had hij niet meer sinds de eigendom daarvan na de oorlog was overgenomen door de Verenigde Noordhollandse Dagbladen. Maar centen bezat hij des te meer, aangezien hij door die overname grootaandeelhouder was geworden van die VND. Hij woonde in molen De Kat aan de Zaanse Schans en daar parkeerde hij dan ook zijn Fiat 500. Die auto was mosgroen gespoten, zodat hij niet te veel opviel in het Zaanse landschap.
Aan Evert Smit was het te danken dat de Zaandamse plannen voor huizenbouw in de Kalverpolder niet zijn doorgegaan. Ron Couwenhoven sprak Evert Smit jaren nadat hij bij De Zaanlander was vertrokken; hij was inmiddels sportverslaggever bij De Telegraaf geworden. Bij die gelegenheid vertelde Smit hem over zijn acties om de Kalverpolder te redden.
Smit was min of meer toevallig achter die Zaandamse bouwplannen gekomen toen hij bij het waterleidingbedrijf binnenliep om een vergunning aan te vragen voor de aanleg van een waterleiding naar zijn molen. In het kantoor zag hij een kaart hangen van de Kalverpolder met daarin geprojecteerd een zee van huizen. Hij vroeg wat dat betekende. ‘De polder wordt volgebouwd,’ werd hem meegedeeld.
‘Huizen achter mijn molen!’ riep Evert. ‘Dat nooit!’ Nog dezelfde dag hing hij een kolossaal spandoek in de wieken van De Kat met de tekst ‘Red de Kalverpolder’ en begon hij actie te voeren tegen de woningbouw. Smit procedeerde door tegen de Zaandamse bouwplannen tot ze uiteindelijk voor de Raad van State werden getroffen door een verbod. Wim Thomassen, voormalig burgemeester van Zaandam, was de voornaamste man in de Raad die dat besluit nam. Hij vond dat er elders in Zaandam ruimte genoeg was voor woningbouw.
Hoewel Smit niets meer over de krant had te zeggen, vond hij bij de redactie van De Zaanlander een gewillig oor om over zijn acties te schrijven. Nieuws is nieuws, was het motto om Evert Smit een ruim podium voor zijn acties te verschaffen. De krant verwierf zich daardoor bovendien een groen imago.
Zaan-panorama
Mijn voormalige Zaanlander-collega en de Zaanse molenkenner bij uitstek Ron Couwenhoven corrigeert mijn opmerking in mijn vorige bijdrage over het tegeltableau dat gemaakt werd ter ere van het veertigjarig bestaan van De Zaanlander in 1926. Ik schreef dat het idyllische Zaan-panorama wel moet dateren van vóór 1886, de begindatum van het tableau, gezien het ontbreken van fabrieken en stoomschepen.
Ron daarover: “Dat is niet zo. Op de voorgrond zien we de molens De Windhond en De Ooievaar. Rechts van De Ooievaar stond de oliemolen De Rode Wachter. Die is verdwenen. Hij werd in 1891 gesloopt en vervangen door een stoomoliefabriek, waarvan we de bescheiden contouren wel zien. Achter De Ooievaar staat de rijstpelmolen De Witte Klok, die trouwens meer dan een eeuw in bezit van de familie Couwenhoven. Aan de linkerzijde ontbreekt nog de grote witte schuur die in 1898 werd aangekocht, toen in Zaandam de oliemolen De Groene Ridder werd gesloopt. Het tegeltableau laat ons dus een panorama zien dat tussen 1891 en 1898 nog bestond.”
Volgende week: Nachtelijke avonturen van de redactie
Door Martin Rep. Foto boven uit 1948: Honderden voetbalsupporters verdringen zich bij het Zaanlander-gebouw, in afwachting van de uitslag van de promotiewedstrijd RFC – KFC.
Leuk om al die bekende oude namen terug te zien. Het is wel lang geleden maar ik ben ze niet vergeten.
Goed en leuk geschreven stukje Martin. Mijn opa werkte daar bij de Zaanlandse Stoomdrukkerij (hoewel daar geen stoom meer gebruikt werd). Als ik bij mijn opa en oma logeerde in de Jan de Wittestraat dan haalde ik tegen einde werktijd mijn opa altijd op ;-). Die grote machines maakte een grote indruk op mij. Zeker die letterzetmachines met loodstaven in het smeltbad.
een mooi stukje geschiedenis, alleen is de Zaanlander ook na de oorlog een geliefde zaanse krant gebleven. pas in 1992 was er een samenvoeging van meerdere kranten die uiteindelijk het Noord-Hollands Dagblad zijn geworden. er is nooit een faillissement geweest gelukkig. Evert Smit heeft idd op latere leeftijd een Directeur aangesteld om aan zijn boeken te kunnen schrijven en ook succesvol te strijden tegen woningbouw in de Kalverpolder. het was ook Evert Smit die vlak voor de samenvoeging van Zaanstad de Burgermeesters van onze dorpjes heeft kunnen overhalen tot Molens en Zaanse huizen naar de huidige Zaanse Schans te verplaatsen. Zo is de Zaanse Schans ontstaan. Evert Smit voelde zich tot het laatst verantwoordelijk voor de Drukkerij en heeft zeker alle zeggenschap behouden tot 1992. Hij heeft met veel achting en waardering altijd gesproken over de vroegere Directie de heer Gruijs en ook over de heer Ron Couwenhoven. Hij is tot het laatst aan toe gebeld door werknemers van de drukkerij omdat er onenigheden waren met de nieuwe directeur, die uiteindelijk ook is ontslagen. zijn gevleugelde uitspraak was altijd "HET PERSONEEL MAAKT DE KRANT" ik ben er om ze aan te horen. hij was BAAS EVERT Hij is op latere leeftijd getrouwd en heeft 4 kinderen gekregen Ik heb met deze geweldige Man mogen leven tot zijn overlijden. Uschi Smit
Evert Smit heeft een belangrijke rol gespeeld in mijn leven. Jaren heeft hij mij bijles Grieks en Latijn gegeven. Altijd in de molen De Kat. Vaak sloten we de de lessen af met een reeks 78 toeren platen. Amerikaanse swing en weet. Geweldig was dat. Later heb ik vakantiewerk gedaan in de drukkerij. Mooie ervaring. Op een dag mocht ik de oude prikklok hebben, omdat ie ivm een verbouwing in de weg hing. Ik heb die klok zo'n 40 jaar gehad. Op een gegeven moment moest ie weg wegens ruimtegebrek. Natuurlijk was ik een "fan" van Evert en steunde hem bij stemmingen en wat dies meer zij. Een bijzonder mens.
Klopt! Een Moris Minor. In het dashboardkastje lag een stuk kaas met een mes. Hapje tussendoor!
Mijn vader Evert Smit had geen fiat 500 maar een Morris. Verder een leuk stukje. Groet, Afke Smit
Mijn moeder heeft heel lang gewerkt bij de zaailanden , zij was koffie juffrouw , zij bracht de koffie langs , dan konden de machines gewoon doordraaien, ook bij meneer Smit bracht zij de koffie op zijn bureau.. ik kwam er soms bij de drukkerij om even een bakkie te doen bij mijn moeder..
Leuk stukje,des te meer omdat ik van 1976 tot het faillissement bij de zaanlandse drukkerij en verpakkingindustrie gewerkt heb als offsetrotatiedrukker en flexodrukker
Als oud Kooger (of is het Koger) geniet ik van deze stukjes. Ik hoop dat er nog vele mogen volgen.
Mooi artikel Martin, heerlijk die nostalgische verhalen vooral over de club waar ik erelid van ben. Als jochie weet ik ook nog wel dat ik met mijn vader naar de Zaanlander ging op de Gedempte Gracht, daar stond het ook altijd stijf van het volk om de uitslagen te lezen. Als je dan al die mensen ziet staan om KFC binnen te halen, dan besef je pas hoe clubs als KFC en ook natuurlijk ZFC midden in de samenleving stonden. Toen had je ook nog niet van gekken gehoord die met bier smeten of fakkels op het veld gooiden, of hun medemensen molesteerden. Spelers waren gewoon nog amateur en die speelden na een 42-urige werkweek nog even " rustig " voor het landskampioenschap in een vol olympisch stadion.(KFC-Ajax 1934) Genoten van je artikel en fijn om even terug in de tijd te gaan.
Leuk