Sharon Dijksman, nieuwe burgemeester van Utrecht en scheidend voorzitter van de Vervoerregio Amsterdam, laat als erfenis iets moois achter voor inwoners van Koog aan de Zaan: ze kunnen kiezen voor een gevaarlijke situatie bij De Piramide of nog meer gevaar en overlast bij De Lindenboomschool.

Want dat is wat er voorgesteld wordt: de Guisweg dicht een autotunnel ergens tussen A8 en Zaangolf in die onder het spoor doorgaat en op de Provincialeweg uitkomt. Eén variant wordt als ‘onhaalbaar’ beschouwd: het spoor onder de grond. Maar waarom eigenlijk?

Door Robert van Tellingen

De Vervoerregio is een meester in het verpakken van slecht nieuws in een positief sausje: meer treinen tussen Alkmaar naar Amsterdam (voor het milieu!). En voor de komende vijftig jaar is Koog aan de Zaan verzekerd van verkeers- en geluidsoverlast, stank en fijnstof.

Vice-voorzitter van de Vervoerregio is Gerard Slegers (wethouder van Zaanstad) is ook voor het verbeteren van de lokale en regionale bereikbaarheid, “de verbetering van het verkeersknelpunt bij de Guisweg is hier een prachtig voorbeeld van.”

Meer treinen, meer verkeer. Wie krijgen daar last van? De Provincialeweg, de Parallelweg, de domineestuin in Zaandijk, de Indische buurt in Wormerveer, het centrum van Krommenie, Saendelft, Assendelft-zuid, en delen van Westerwatering en Westerkoog. De files komen tot in je eigen straat, omdat iedereen straks door dat viaduct bij Oud-Koog moet. Het wordt een verkeersinfarct als de oprit Oud-Koog dicht gaat.

Schijnkeuzes

De gemeente, in combinatie met de NS, de Vervoersregio Amsterdam en ProRail biedt de Zaankanters een keuze uit de twee slechtste opties als alternatief voor de overgang Guisweg. Het zijn, niet toevallig, de goedkoopste opties.

Wat ze er niet bij vertellen is dat er ook een keuze is om het spoor via een tunnel te laten rijden. Dat is voor Zaanstad het beste. Als er dan toch een onderdoorgaang moet komen is de Guisweg zelf meest logische plek. Dat kan, maar dan moet Olam dat verpauperde hok aan de Guisweg en een deel van hun pleintje opofferen. Dat is alles. Er is hier niet over gesproken met Olam. Waarom is onduidelijk. Terwijl zij wellicht staan te springen om bij te dragen aan de Zaanse samenleving, nu ze zo onder vuur liggen omdat ze al jaren zonder vergunning tonnen ammoniak over Zaandijk heen storten en daar binnenkort met een biomassacentrale nog CO2 bovenop mogen uitstoten.

De hamvragen:
• Hoe komt het dat er een vermeend gevaarlijke situatie is ontstaan en wie moet die oplossen?
• Welke alternatieven zijn er eigenlijk?
• Wat zijn de gevolgen van het verplaatsen voor andere verkeersstromen?

De veroorzaker betaalt

Ik groeide op in Westerkoog. Op zondag gingen we naar de kerk in Oud-Zaandijk. Toen al was het soms aansluiten voor de spoorwegovergang. Als je pech had, kreeg je eerst de stoptrein naar Amsterdam, dan de stoptrein naar Alkmaar en daarna nog eens de sneltrein naar Amsterdam voor je kiezen. Je kon in 1986 zomaar een kwartier vast staan als je pech had.

Toen gingen er twee stoptreinen per uur naar Amsterdam en twee per uur naar Alkmaar. Die situatie is eind jaren negentig aangepakt en verbeterd. Sterker nog, nu rijdt het dubbele aantal treinen over hetzelfde tracé en de verkeersopstopping bij de Guisweg is niet erger geworden, misschien wel verbeterd. Hulde NS. Of niet?

Als in een periode het aantal treinen is verdubbeld, maar de verkeerssituatie niet verslechterd is, kan het in mijn ogen maar één ding betekenen. De spoorbomen gaan later naar beneden en eerder omhoog. Ik geef toe, het is speculatief, maar als het zo is, dat is het via een WOB op te vragen.

Sowieso heeft de NS zelf een onveilige situatie gecreëerd, door het aantal treinen te verdubbelen. Zij zijn dus niet de grote oplosser van de vermeend onveilige overgang, ze zijn de veroorzaker. De NS en de Vervoerregio zijn schatplichtig om die op te lossen in het belang van Zaanstad. Het jammerlijke is, dat de vervoerregio Amsterdam er vooral niet veel voor wil betalen, waardoor Oud-Koog in hun plannen van de regen in de drup terechtkomt.

Nog meer treinen

Binnenkort wil de NS nog verder uitbreiden. Ze noemen het zelf PHS, de Programma Hoogfrequente Spoorverbindingen. Er komen in dit plan zoveel treinen langs, dat je nooit langer dan tien minuten op je trein wacht. Klinkt leuk, maar één ding staat vast: De NS is geen filantroop.

Ze hadden ook twintig jaar geleden al kunnen kiezen voor een alternatief voor de overgang, toen het aantal treinen verdubbelde. Dat had misschien wel een aantal doden en gewonden gescheeld. Ze kiezen er nu pas voor. Niet om veiligheidsmotieven, maar omdat na de geplande uitbreiding van de PHS de spoorbomen permanent dicht zouden blijven.

Ondertunnelen

Ik benadruk de eigen verantwoordelijkheid van de NS en de vervoerregio Amsterdam, omdat ze zich nu vooral profileren als de organisatie die een vermeend veiligheidsprobleem oplost. Dat ze die zelf heeft veroorzaakt, vertelt de organisatie liever niet. Nu ze dus nog meer willen uitbreiden, zijn ze verplicht te denken in oplossingen, die in het belang zijn van alle Zaankanters. En dat is het spoor via een tunnel te laten lopen. Maarja, dat is niet goedkoop. En de veroorzaker betaalt. En dat is de NS.

Er bestaan al plannen voor zo’n ondertunneling. Er is een keuze tussen een tunnel, die begint kort na station Koog Bloemwijk en ergens tussen Zaandijk en Wormerveer er weer uitkomt. Een elegante oplossing, want de kruising Guisweg-Provincialeweg blijft dan op zijn plek en de Vervoerregio lost een probleem op dat ze zelf heeft veroorzaakt. De kosten zijn – naar schatting – tweemaal zo hoog als een onderdoorgang voor auto’s bij Koog aan de Zaan maar de impact voor de inwoners van Zaanstad is tweemaal zo klein.

Er circuleert ook een plan om het tracé vanaf station Zaandam tot en met Krommenie te ondertunnelen. Dat is natuurlijk het beste plan voor Zaanstad. Zeker als de NS door wil gaan met haar PHS-plan, waarin er om de twee minuten een trein parallel aan de Provincialeweg rijdt. Zo kunnen ook eindelijk Westerkoog en Westerwatering op een fatsoenlijke manier worden verbonden met de rest van Zaanstad. Je hebt dan geen ingewikkelde busbrug-constructie nodig om wijken te ontsluiten.

Met een lange tunnel creëer je geen verkeersdrukte bij één van de twee scholen in Oud-Koog. Het is ongetwijfeld een dure oplossing, maar hij is in het belang van de wijken Oud-Koog, Oud-Zaandijk, Rooswijk, Westerkoog en Westerwatering, de Indische buurt in Wormerveer, Saendelft en iedereen die aan de Provincialeweg woont. Dat zijn best veel mensen.

Guiswegtunnel

We gaan even terug naar de tekentafel. Als eerste optie lag enkele jaren na het millennium een plan voor een tunnel in het verlengde van de Guisweg op tafel. Inderdaad, op de plek waar nu de overgang is. Het bleek onmogelijk, omdat er te weinig ruimte is op de huidige kruising. Dat klopt.

Maar niemand heeft ooit aan Olam gevraagd of ze mee willen werken aan een oplossing. Op hun terrein, aan de huidige kruising, staat nu een volkomen verpauperd opslagpandje, waar de illegale cacaoboer voor de vorm een groot bedrukt zeil op heeft laten spannen. Of het gebruikt wordt, weet niemand. Erachter is een pleintje, waar het gras tussen het beton door groeit. Het wordt zelden gebruikt. Nog nooit is met Olam serieus gesproken om mee te werken aan deze variant. De gemeente is bang voor de cacaoreus. Ik hoop niet dat de angst voor die structurele natuurwetovertreders groter is dan de liefde voor haar inwoners.

Verlengstuk NS

Sinds een jaar huist op de kruising van de Guisweg en de Provincialeweg een afdeling van het vervoerregio Amsterdam, dat tientallen mensen in dienst heeft om Koog aan de Zaan een autotunnel bij Westerkoog door de strot te duwen. Ze noemen zich ‘projectbureau Guisweg’. Ze organiseren braaf een inloopavond en ze hebben een klankbordgroep, waarvan niemand weet wie erin zit en waarom. Ik meldde aan voor die klankbordgroep, maar mij konden ze niet gebruiken. Af en toe stoppen ze een foldertje in de bus.

“mij konden ze niet gebruiken”

Dit projectbureau wordt betaald door de Vervoersregio Amsterdam, maar geen van de mensen die er werkt heeft liefde voor de Zaanse inwoners. Ze willen dat er zo snel mogelijk een zo goedkoop mogelijke oplossing komt, zodat NS en ProRail hun PHS-project kunnen doorvoeren. Dat is de opdracht. Laat dat helder zijn. Ze hebben hiertoe lobbyisten, communicatiebureaus en projectmanagers in dienst die inwoners en politici van Zaanstad proberen te beïnvloeden om hun opdrachtgever tevreden te stellen. Als veiligheid, of het welzijn van Zaanstad hun belangrijkste argument was, hadden ze er veel eerder mee aan de slag kunnen en moeten gaan en hadden ze de andere varianten veel serieuzer meegewogen.

Via een Twitterbericht van de gemeente Zaanstad en een zoom-meeting op 19 oktober moesten we er in Oud-Koog achter komen dat we als het aan de Vervoersregio ligt maar twee keuzes hebben. Een tunnel die dat uitkomt bij de Piramide en kinderdagverblijf Hendrik Haan of eentje die uitkomt bij de Lindenboomschool en kinderdagverblijf De Koppoter.

Ik verplaats me in de hoofden van het bestuur van de Vervoerregio: geef de inwoners alleen deze twee keuzes. Dat is lekker goedkoop en Koog aan de Zaan is toch al een puinhoop met een snelweg, twee fabrieken, een drukke N-weg en een spoorlijn binnen de dorpsgrenzen. Dit kan er gemakkelijk bij. Dan betalen wij wel een lokaal kunstwerk ofzo. Of het verkeersdiploma van de schoolkinderen en een uitje naar het bos voor frisse lucht. (Voor de gemeenteraadsleden van Zaanstad, ik bedoel dit cynisch).

Gevolgen doorrekenen

Niemand durft door te rekenen wat de langetermijngevolgen zijn van een autotunnel die dichtbij de oprit A8 ligt. De inwoners van Oud-Koog hebben natuurlijk recht op een doorrekening van de gevolgen van alle varianten, te beginnen met die twee Kogervarianten.

Twee belangrijke vragen: Wat gebeurt er als ook de Busbrug in Westerkoog opent? Wat is de impact van het mogelijk opheffen van de oprit Oud-Koog?

Ik kan het antwoord op de laatste vraag wel geven. Het staat in de ochtend nu al vast op de A8 ter hoogte van Westerkoog, straks komen daar inwoners van Westerwatering bij en alle inwoners van Oud-Koog, Oud-Zaandijk, Wormer en Wormerveer. Het leidt tot een verkeersinfarct.

Onwil

De vervoersregio heeft al eerder eens verklaard dat ze alleen de gevolgen van de twee tunnelvarianten zelf uitrekenen en niet alle andere aanvullende maatregelen. Iedereen weet dat dit te weinig is. Wellicht zijn ze bang voor de uitkomsten van een uitgebreidere rekensom. Wat je niet weet hoef je niet op te lossen, nietwaar?

Als ze dan toch gaan rekenen, laat ze dan ook de geluids- en fijnstofoverlast voor de kinderen van De Piramide, De Lindenboomschool, De Koppoter en Hendrik Haan meenemen als de verkeersdrukte stijgt. En niet te vergeten de veiligheidssituatie, want die gaat voor al die onderwijsinstellingen – en alle ouders die hun kinderen naar school laten fietsen – zienderogen achteruit. Ik hoop dat we deze rekensommen te zien krijgen. En ik hoop ook dat ze een rekensom maken van de ondertunnelingsvarianten en de Olamvariant. De inwoners van Midden-Zaanstad hebben er recht op.

Natte droom

Ik kan wel raden welke variant er in het belang van Zaanstad is. De volledige ondertunneling natuurlijk. Goed voor de inwoners van Zaanstad en ironisch gezien ook goed voor de NS, want die kan dan eindelijk werk maken van haar eigen natte droom. Een PHS-traject, met sneltreinen die in één streep van Alkmaar tot aan Parijs rijden, zonder de inwoners van Zaanstad te confronteren met de overlast van rond de 50 treinen per uur. Een tunnel. Wie wil dat nou niet!? En als je de tunnel nou begint bij Westerwatering, dan is het ook in het belang van die duizenden inwoners, die anders over een busbrug moeten.

En: met een tunnel krijgen gemeente, vervoerregio en NS in de toekomst ook niet te maken met boze Kogers, die in 2020 voorspelden dat de veiligheid en leefbaarheid nog verder achteruit ging, terwijl Koog aan de Zaan – ingeklemd door fabrieken, snelwegen en een spoorlijn – juist een verbeterde leefomgeving verdient. Gemeente Zaanstad, help Koog aan de Zaan met meer dan een schijnkeuze van de vervoerregio Amsterdam.

Robert van Tellingen
Inwoner van Koog aan de Zaan