Van Rob Vreeken, Zaankanter en correspondent van de Volkskrant in Istanbul, verscheen onlangs het boek Een heidens karwei – Erdogan en de mislukte islamisering van Turkije. 

Een van de twaalf hoofdstukken, ‘Turk in Zaandam, Zaankanter in Turkije’, is een tweeluik over Turkse Nederlanders in de Zaanstreek en degenen die achterbleven in Turkije. Hoe is het beide groepen vergaan sinds de jaren zestig, toen de arbeidsmigratie op gang kwam?

In een reeks van negen afleveringen brengt De Orkaan dit hoofdstuk.

Rob Vreeken is zondag 17 september te gast op de literaire middag van De Wormerveerse Vermaning en ‘t Nut. Met journalist Eva Hoeke praat hij dan over zijn boek en over zijn ervaringen in Turkije. Aanvang 15.00 uur. De Vermaning, Zaanweg 57, Wormerveer

Vandaag de achtste aflevering:

De lange arm van Erdogan

Tussen Nederland en Turkije loopt nog een stippellijntje: de ‘lange arm van Erdogan’, de veronderstelde invloed die de AKP-regering heeft op de Turkse gemeenschap in Nederland. Bestaat zo’n lange arm? Ongetwijfeld. Er gebeurt vast wel een en ander in het geniep. Maar wat en hoe?

Dat de Sultan Ahmet-moskee een instrument van Ankara is om Turkse Nederlanders te disciplineren geloof ik niet. Op de middag van het vrijdaggebed bezoek ik de moskee. Als de imam zijn preek begint, zitten zo’n twintig oudere mannen verspreid op het rode tapijt. Geleidelijk druppelen meer gelovigen binnen, maar pas als de imam bijna klaar is, stroomt de zaal echt vol, nu ook met jonge mannen. Met een variant op het spreekwoord: na het preken de moskee in. Pas dan begint het gebed.

Liever luisteren?

Fahri Dogan, voorzitter van het moskeebestuur en in het dagelijks leven stucadoor, wijst me op een onderzoek uit 2017 in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken over ‘buitenlandse aansturing en financiering van moskeeĂ«n’. Er bleek met de Turkse Diyanet-moskeeĂ«n niets aan de hand te zijn. ‘Massieve propaganda van Diyanet voor de AKP is niet aangetoond,’ aldus het rapport. De voorzitter zucht. ‘Ik heb hier nooit een lange arm gezien, ook niet een korte arm. Het is een verschrikkelijke term. In de vijf jaar dat ik voorzitter ben, heb ik nooit uit Ankara te horen gekregen wat we moesten doen.’

Toch is de sfeer in de moskee in het tijdperk-Erdogan veranderd. De Sultan Ahmet stond bekend als een tamelijk progressieve instelling. Dat is niet langer het geval. ‘De moskee is een soort ontmoetingsplaats van de AKP geworden,’ zegt Necdet Degerlier, gepensioneerd opbouwwerker in Poelenburg. ‘Het is honderd procent Erdogan. Ze kennen me, ze kennen mijn visie, die vinden ze niet leuk.’

Maar de moskee is niet het enig mogelijke politiek doorgeefluik. De Turkse tv-kanalen zijn onder controle van de staat gekomen. Sociale media spelen hun rol. Sociaal-culturele organisaties, verbonden met de Turkse staat of met de AKP, kunnen vanuit Turkije druk uitoefenen. En de AKP is natuurlijk gewoon een politieke partij, met aanhangers die ook in Nederland hun visie mogen uitdragen. 

Dat was ook de bevinding van de commissie van de Tweede Kamer die in 2020 ‘ongewenste beĂŻnvloeding uit onvrije landen’ onderzocht. De Turkse gemeenschap kent een grote groep die zich sterk verbonden voelt met de Turkse staat, aldus het rapport (On)zichtbare invloed. ‘Dit leidt bij anderen tot angst en een gevoel van onvrijheid om een afwijkende mening te verkondigen.’ Vooral Koerden, ArmeniĂ«rs, alevieten en sympathisanten van de GĂŒlenbeweging zijn hiervan het slachtoffer. 

De polarisatie in Turkije heeft haar weerslag in de wijk. Zo werd de Turks-Koerdische arbeidersvereniging DIDF eens de toegang tot buurtcentrum De Poelenburcht ontzegd, onder druk van AKP-aanhangers. De emoties liepen hoog op. Ook de couppoging in Turkije van 2016 zette Turkse Zaankanters tegenover elkaar. Tientallen ouders liepen weg bij ‘terroristenschool’ De Roos, een basisschool in Poelenburg die banden zou hebben met de GĂŒlenbeweging. 

Een kanttekening is te plaatsen bij het beeld dat Turkse Nederlanders bij verkiezingen in Turkije massaal op Erdogan en zijn AKP stemmen. Op zich is dat niet onjuist. De presidentsverkiezingen van juni 2018 won Erdogan met 52 procent van de stemmen, zijn score in Nederland was 73 procent. De parlementsverkiezingen diezelfde dag gaven eenzelfde score.

EĂ©n verklaring zou zijn dat de meeste arbeidsmigranten uit Centraal-AnatoliĂ« komen, een typische AKP-regio. De vader van Tamer Benli was zo iemand: links stemmen in Nederland, Erdogan stemmen in Turkije. ‘Het was een kwestie van trots,’ zegt Tamer. ‘Hij zag Turkije exploderen, in positieve zin. Er kwamen snelwegen, woningen, ziekenhuizen. Als je uit Poelenburg komt en dan over de nieuwe snelweg naar Ankara rijdt, ben je wel onder de indruk.’

In Turkije kwam echter 85 procent van de kiezers op, in Nederland was de opkomst 46 procent. En het zijn vooral AKP-aanhangers die de moeite nemen naar de stembus te gaan. ‘Progressieve mensen zijn meer gericht op Nederland, Turkse verkiezingen zegt ze minder,’ zegt PvdA-raadslid Eylem Köseoglu. Bovendien is de AKP beter georganiseerd. Vanuit AKP-hoek wordt bijvoorbeeld gratis vervoer geregeld naar de stembureaus in Amsterdam, Den Haag en Deventer.

Sociaal werker en oud-PvdA-raadslid Findik Demir kan zich opwinden over het stemgedrag van veel Turkse Nederlanders. ‘Het scheve is: hier leven we in een democratie, maar in Turkije neemt Ă©Ă©n persoon alle beslissingen. Dat hoor ik van veel mensen in Turkije: “Die AKP-stemmers bij jullie leven in een vrij land, maar ons gunnen ze dat niet.” Bovendien hebben we in Nederland niet de economische pijn die mensen in Turkije wel voelen.’ 

De foto boven is van Rens Kamminga.