Vol verwachting klopt(e) ons hart… en eindelijk… daar was het dan, het boek van Wietske van Soest dat het wel en wee beschrijft van de familie Stuurman, bekend geworden door de oprichting en het ontwikkelen van cacaofabriek Aurora aan de Zaan. Een industrie in onze streek waarmee zovele mensen hun brood hebben verdiend en nog steeds verdienen.

Door Thijs de Gooijer

Niet voor niets is onze streek in gedeeltes van de Verenigde Staten bekend als Cocoa Valley, de streek in Nederland waar cacao gemaakt wordt en die het belangrijkste bestanddeel vormt voor misschien wel de meest gewaardeerde lekkernij ter wereld voor volwassenen en kinderen: chocolade.

Toen de 20^e eeuw amper was begonnen en het verwerken van oliezaden in de windmolens niet meer lonend was, stapte een aantal nijvere Zaankanters over op het bewerken in de molens van afvalproducten van de cacao- en chocoladefabrieken. Een van die gedurfde ondernemers was Jan Stuurman uit Westzaan. 

Na een loopbaan als letterzetter, kantoorbediende, handelsagent en makelaar in Koog aan de Zaan specialiseerde hij zich in het veredelen en verpersen van cacaodeeltjes. Hij begon met een handvol windmolens, meest oude oliemolens, met bekende namen als De Grauwe Gans, De Roggebloem, De Os, Het Jonge Big, Het Oude Kaar en De Bonte Hen. Ook kocht hij de restanten van Het Oude Bonte Kalf. Cacaofabriek Aurora kwam later in zijn bezit. Hij wist door specialisatie, doorzettingsvermogen en vakmanschap door te dringen tot de top in de Zaanse en later de landelijke cacao-sector. 

De familie Stuurman deed ijverig mee en was erg gedreven, het moest ook wel, concurrent Cacao de Zaan in de Koog aan de Zaan was altijd aanwezig. Jan Huysman deed daar goede zaken in dat bruine goedje. Ook hij was begonnen met een aantal windmolens en kocht net als Jan Stuurman het cacaoafval van fabrieken op, tot zelfs in het buitenland aan toe. 

Het bedrijf Stuurman Cacao kwam tot bloei ondanks enkele tegenslagen zoals de forse branden en het verschrikkelijke drama op de Noordzee in 1971 toen het zeiljacht Merlijn tijdens een wedstrijd tussen Harwich, aan de oostkust van Engeland en Hoek van Holland verging. Aan boord bevonden zich vijf zeilers onder wie directeur Jan Stuurman. De oorzaak van het ongeluk is nooit achterhaald maar het vermoeden bestaat dat het jacht is overvaren op een maanloze donkere nacht door een vrachtschip.

Zonder die drijvende kracht van Jan Stuurman kreeg Stuurman Cacao het moeilijk. De concurrentie was moordend en men bleek uiteindelijk daartegen niet opgewassen. Uiteindelijk werd Stuurman Cacao samen met de bedrijven de Zaanlandse Olieraffinaderij (ZOR) en chocolade-coatingfabrikant Fennema overgenomen door Gerkens Cacao Industrie. Ook een beroemd Zaans cacaobedrijf. Deze onderneming werd aan het eind van de jaren ‘80 weer overgenomen door een van de grootste cacaoverwerkers ter wereld, het Amerikaanse familiebedrijf Cargill.

Dit is maar een kleine greep uit het prachtige boek van Wietske van Soest; de vele details, mooie foto’s en verhalen zullen de lezer zeker boeien. Het is een aanwinst voor elke (huis) bibliotheek. Aan het eind van het boek staan nog hoofdstukjes die vertellen hoe de verwerking van cacao in de molens vroeger toeging en ook hoe cacao in fabrieken wordt verwerkt. Aan die laatste twee stukjes mocht ik meewerken, een fraai boek gesigneerd door de schrijfster was mijn beloning. Een aanrader vanjewelste dit boek, een mooi eindejaarsgeschenk.

Titel Boek: Stuurman – Een Zaanse familie en hun cacaobedrijf. 1908-1988 door Wietske van Soest. ISBN: 9789492335456

Door Thijs de Gooijer. Foto’s uit boek (familiearchief) en van Thijs de Gooijer.